بیماری‌های عفونی منتقله از حیوان به انسان، که به بیماری‌های زئونوز یا مشترک انسان و حیوان معروف‌اند، یکی از چالش‌های جدی سلامت عمومی در جهان و ایران هستند. دکتر شکراله سلمان‌زاده، متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور، در گفت‌وگویی علمی به بررسی این بیماری‌ها پرداخته است. این […]
بیماری‌های عفونی منتقله از حیوان به انسان، که به بیماری‌های زئونوز یا مشترک انسان و حیوان معروف‌اند، یکی از چالش‌های جدی سلامت عمومی در جهان و ایران هستند. دکتر شکراله سلمان‌زاده، متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور، در گفت‌وگویی علمی به بررسی این بیماری‌ها پرداخته است. این گزارش با تکیه بر سخنان ایشان، ابعاد مختلف این بیماری‌ها، راه‌های انتقال، و راهکارهای پیشگیری را تشریح می‌کند و به تحلیل وضعیت این بیماری‌ها در ایران می‌پردازد.
گستردگی بیماری‌های زئونوز
دکتر سلمان‌زاده تأکید می‌کند بیش از ۲۰۰ نوع بیماری از طریق حیوانات به انسان قابل انتقال هستند. این بیماری‌ها شامل طیف وسیعی از عفونت‌های باکتریایی، ویروسی، قارچی و انگلی هستند که از طریق تماس مستقیم با حیوانات، مصرف محصولات آلوده یا ناقل‌هایی مانند کنه‌ها منتقل می‌شوند. حدود ۴۰ درصد از بیماری‌های عفونی شناخته‌شده در جهان از این مسیر به انسان می‌رسند، که نشان‌دهنده اهمیت این موضوع در سلامت عمومی است.
تب مالت: بیماری بومی ایران
ویژگی‌ها و راه‌های انتقال
تب مالت، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مشترک در ایران، به دلیل بومی بودن در کشور، تهدیدی جدی محسوب می‌شود. این بیماری عمدتاً از طریق مصرف لبنیات آلوده، به‌ویژه شیر و پنیر غیرپاستوریزه، منتقل می‌شود. تماس مستقیم با دام‌های آلوده، مانند گاو و گوسفند، یا محصولات آنها نیز عامل اصلی انتقال است. علائم تب مالت شامل تب، تعریق شبانه، درد مفاصل و خستگی مزمن است که در صورت عدم درمان می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند.
وضعیت تب مالت در ایران
به گفته دکتر سلمان‌زاده، تب مالت در مناطق روستایی و دامپروری ایران شیوع بیشتری دارد. نبود نظارت کافی بر تولید و توزیع لبنیات سنتی، به‌ویژه در بازارهای محلی، این بیماری را تشدید کرده است. آموزش دامداران و پاستوریزاسیون محصولات لبنی از اقدامات کلیدی برای کاهش شیوع این بیماری هستند.
تب کریمه کنگو: خطر فصلی
نحوه انتقال و فصول شیوع
تب کریمه کنگو، بیماری ویروسی خطرناکی است که از طریق گزش کنه یا تماس با خون و ترشحات دام‌های آلوده منتقل می‌شود. این بیماری در فصل تابستان، که کنه‌ها فعالیت بیشتری دارند، شایع‌تر است. علائم آن شامل تب شدید، خونریزی زیرپوستی و نارسایی اعضای بدن است و در موارد شدید می‌تواند کشنده باشد.
چالش‌های کنترل در ایران
در ایران، این بیماری در مناطق دامپروری و در میان افرادی که با دام سروکار دارند، مانند قصابان و دامداران، بیشتر دیده می‌شود. فقدان آگاهی عمومی و کمبود اقدامات پیشگیرانه، مانند استفاده از تجهیزات محافظتی هنگام تماس با دام، به شیوع این بیماری دامن زده است.
سایر بیماری‌های مشترک انسان و حیوان
سیاه‌زخم: تهدیدی باکتریایی
سیاه‌زخم، ناشی از باکتری باسیلوس آنتراسیس، از طریق تماس با دام‌های آلوده یا محصولات آنها منتقل می‌شود. این بیماری می‌تواند به‌صورت پوستی، تنفسی یا گوارشی ظاهر شود و در صورت عدم درمان به‌موقع، خطر مرگ دارد. در ایران، موارد سیاه‌زخم بیشتر در مناطق روستایی گزارش شده است.
آنفلوآنزای پرندگان: خطر جهانی
آنفلوآنزای پرندگان، که از پرندگان به انسان منتقل می‌شود، یکی دیگر از بیماری‌های زئونوز است. این بیماری می‌تواند از طریق تماس با پرندگان آلوده یا محیط‌های آلوده منتقل شود. در ایران، شیوع این بیماری در مزارع پرورش طیور گاه به گاه گزارش شده و نیاز به نظارت دقیق دارد.
سالک: بیماری انگلی پوستی
سالک، ناشی از انگل لیشمانیا، از طریق نیش پشه خاکی که از حیوانات آلوده تغذیه کرده، به انسان منتقل می‌شود. این بیماری در ایران، به‌ویژه در مناطق گرمسیری و روستایی، شایع است و ضایعات پوستی دردناکی ایجاد می‌کند.
آمار و اهمیت بیماری‌های زئونوز
دکتر سلمان‌زاده تأکید می‌کند که ۴۰ درصد از بیماری‌های عفونی شناخته‌شده از حیوانات به انسان منتقل می‌شوند. این آمار نشان‌دهنده نقش حیوانات به‌عنوان مخزن بیماری‌های عفونی است. از بیش از ۲۰۰ بیماری زئونوز، برخی مانند تب مالت و کریمه کنگو در ایران شیوع بیشتری دارند و نیازمند توجه ویژه هستند.
عوامل تشدیدکننده شیوع در ایران
نبود نظارت کافی
یکی از عوامل اصلی شیوع بیماری‌های زئونوز در ایران، کمبود نظارت بر زنجیره تولید محصولات دامی است. لبنیات غیرپاستوریزه، ذبح غیربهداشتی دام و نبود آموزش کافی به دامداران و کارگران، خطر انتقال این بیماری‌ها را افزایش داده است.
تغییرات محیطی و فصلی
تغییرات اقلیمی و افزایش فعالیت کنه‌ها در فصل گرما، به‌ویژه در تابستان، شیوع بیماری‌هایی مانند تب کریمه کنگو را تشدید کرده است. این موضوع نیازمند برنامه‌ریزی فصلی برای پیشگیری است.
آگاهی عمومی پایین
بسیاری از افراد، به‌ویژه در مناطق روستایی، از راه‌های انتقال بیماری‌های زئونوز آگاهی ندارند. این ناآگاهی، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد و نیاز به کمپین‌های آموزشی را برجسته می‌کند.
راهکارهای پیشگیری از بیماری‌های زئونوز
آموزش عمومی و حرفه‌ای
آموزش دامداران، قصابان و افرادی که با حیوانات سروکار دارند، برای استفاده از تجهیزات محافظتی و رعایت بهداشت ضروری است. کمپین‌های آگاهی‌بخشی عمومی نیز می‌توانند نقش مهمی در کاهش شیوع بیماری‌ها ایفا کنند.
پاستوریزاسیون و نظارت بر محصولات دامی
پاستوریزاسیون اجباری لبنیات و نظارت دقیق بر زنجیره تولید و توزیع محصولات دامی، خطر انتقال بیماری‌هایی مانند تب مالت را کاهش می‌دهد. استانداردسازی فرآیندهای ذبح و فرآوری گوشت نیز ضروری است.
کنترل ناقل‌ها
برای بیماری‌هایی مانند تب کریمه کنگو و سالک، کنترل ناقل‌هایی مانند کنه و پشه خاکی حیاتی است. سم‌پاشی منظم، مدیریت پسماند و بهبود شرایط بهداشتی در مناطق دامپروری می‌تواند مؤثر باشد.
نظارت دامپزشکی
تقویت نظارت دامپزشکی بر سلامت دام‌ها و شناسایی به‌موقع دام‌های آلوده، از انتقال بیماری به انسان جلوگیری می‌کند. واکسیناسیون دام‌ها علیه بیماری‌هایی مانند سیاه‌زخم نیز باید گسترش یابد.
چالش‌های نظام سلامت در مواجهه با زئونوز
کمبود زیرساخت‌های تشخیصی
در بسیاری از مناطق ایران، امکانات تشخیص سریع بیماری‌های زئونوز محدود است. این موضوع درمان به‌موقع را دشوار کرده و خطر مرگ‌ومیر را افزایش می‌دهد.
هماهنگی بین‌سازمانی
نبود هماهنگی کافی بین وزارت بهداشت، سازمان دامپزشکی و سایر نهادها، مدیریت بیماری‌های زئونوز را پیچیده کرده است. ایجاد یک نظام یکپارچه برای نظارت و پیشگیری ضروری است.
محدودیت منابع مالی
کمبود بودجه برای آموزش، نظارت و کنترل بیماری‌ها، یکی از موانع اصلی در کاهش شیوع زئونوز است. سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند هزینه‌های درمانی بلندمدت را کاهش دهد.
چشم‌انداز آینده و اهمیت پیشگیری
بیماری‌های زئونوز به دلیل ارتباط تنگاتنگ انسان با حیوانات و محیط زیست، همچنان تهدیدی جدی برای سلامت عمومی هستند. در ایران، بیماری‌هایی مانند تب مالت و کریمه کنگو به دلیل شیوع بومی و فصلی، نیازمند توجه ویژه‌اند. پیشگیری از این بیماری‌ها نه‌تنها سلامت انسان‌ها را حفظ می‌کند، بلکه هزینه‌های نظام سلامت را کاهش داده و به اقتصاد کشور کمک می‌کند.
نقش سیاست‌گذاری
سیاست‌گذاران باید با تقویت زیرساخت‌های بهداشتی، آموزش عمومی و نظارت دامپزشکی، از شیوع این بیماری‌ها جلوگیری کنند. ایجاد برنامه‌های ملی برای کنترل بیماری‌های زئونوز، از جمله واکسیناسیون دام‌ها و بهبود زنجیره تولید، ضروری است.
اهمیت همکاری بین‌المللی
با توجه به جهانی بودن بیماری‌های زئونوز، همکاری با سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO) می‌تواند به تبادل دانش و تجربه کمک کند. این همکاری برای مدیریت بیماری‌هایی مانند آنفلوآنزای پرندگان حیاتی است.
لزوم اقدام فوری
بیماری‌های مشترک انسان و حیوان، از تب مالت تا کریمه کنگو، تهدیدی پنهان برای سلامت عمومی ایران هستند. بیش از ۲۰۰ بیماری زئونوز، که ۴۰ درصد از بیماری‌های عفونی را تشکیل می‌دهند، نیازمند توجه فوری‌اند. آموزش عمومی، نظارت دقیق بر محصولات دامی، کنترل ناقل‌ها و تقویت زیرساخت‌های بهداشتی، کلید پیشگیری از این بیماری‌هاست. بدون اقدام به‌موقع، این بیماری‌ها می‌توانند بار سنگینی بر نظام سلامت و اقتصاد کشور تحمیل کنند. سیاست‌گذاران باید با نگاهی جامع، این تهدید را به فرصتی برای ارتقای سلامت عمومی تبدیل کنند.
