خبرواقعی – روزنامه رمز اقتصاد کیش قشم چابهار را محور گزارش ویژه قرار داد. چین با تبدیل شنزن به غول اقتصادی، الگوی موفق مناطق آزاد را ساخت؛ ایران اما پس از سه دهه هنوز زیر ۵ درصد صادرات دارد.

چین با تبدیل شنزن از یک روستای ۳۰ هزار نفری به شهری با تولید سالانه ۵۰۰ میلیارد دلار، دومین اقتصاد جهان را ساخت. ما هم سه دهه پیش کیش، قشم و چابهار را راه‌انداختیم، اما چرا سهم صادرات‌مان از این مناطق هنوز زیر ۵ درصد مانده؟

معجزه شنزن چین

در سال ۱۹۸۰، شنزن فقط یک دهکده ماهیگیری کوچک بود؛ امروز شهری با ۱۳ میلیون جمعیت، بورس ۳ تریلیون دلاری و تولید ناخالص داخلی بیش از کل اقتصاد ما (۵۰۷ میلیارد دلار در ۱۴۰۳).

راز موفقیت چین

این معجزه اقتصادی چین از کجا شروع شد؟ از راه‌اندازی چهار منطقه آزاد اولیه – شنزن، ژوهای، شانتوی و شیامن – که دریچه‌ای به جهان باز کردند: معافیت‌های مالیاتی طولانی‌مدت، تعرفه‌های صفر برای واردات فناوری و قوانین ساده برای سرمایه‌گذاران خارجی. نتیجه؟ جذب هزاران میلیارد دلار سرمایه و رشد متوسط ۱۰ درصدی سالانه برای چهار دهه.

مناطق آزاد چین امروز

حالا چین ۴۵ منطقه آزاد و تجاری دارد – از جزیره هاینان (بزرگ‌ترین منطقه آزاد آسیا با تمرکز بر گردشگری و فناوری سبز) تا شانگهای (هاب مالی جهان). این مناطق ۴۰ درصد تجارت خارجی چین را می‌چرخانند و به طرح عظیم “کمربند و جاده” وصل شده‌اند. مثلاً شنزن حالا قطب هوش مصنوعی و الکترونیک است و GDP‌اش از ۳.۶۸ تریلیون یوان (۵۰۰ میلیارد دلار) فراتر رفته – بیشتر از GDP کل ما در ۱۴۰۳ (حدود ۴۰۱ میلیارد دلار).

آغاز راه ایران

ما هم در سال ۱۳۷۲ با الهام از همین مدل، هشت منطقه آزاد و ویژه اقتصادی راه انداختیم: کیش برای گردشگری و تجارت، قشم برای انرژی و پتروشیمی، چابهار برای ترانزیت به هند و آسیای میانه. هدف؟ جذب سرمایه خارجی، افزایش صادرات غیرنفتی و ایجاد اشتغال.

پتانسیل عظیم روی کاغذ

روی کاغذ، پتانسیل چابهار برای ترانزیت ۵۰ میلیارد دلاری سالانه، قشم برای صادرات پتروشیمی و کیش برای هاب مالی خلیج فارس، می‌توانست ما را به رشد دو رقمی نزدیک کند.

واقعیت تلخ عملکرد

اما واقعیت تلخ است: سهم صادرات از مناطق آزاد ما در ۱۰ ماه اول ۱۴۰۴ فقط حدود ۱ میلیارد دلار بوده – کمتر از ۵ درصد کل صادرات کشور. کیش با تمرکز روی واردات مصرفی، قشم با چالش‌های زیرساختی و چابهار با ظرفیت استفاده‌نشده، هنوز نتوانسته‌اند موتور اقتصاد را روشن کنند. چرا این فاصله عظیم؟

قوانین ناپایدار، مانع اصلی رشد

چین برای سرمایه‌گذاران ۲۰-۲۵ سال معافیت مالیاتی قطعی داد و قوانین را ثابت نگه داشت. ما اما هر سال بخشنامه جدید می‌فرستیم: یک سال معافیت مالیات بر ارزش افزوده حذف می‌شود، سال دیگر تعرفه‌های ناگهانی وضع می‌شود. نتیجه؟ سرمایه‌گذار خارجی می‌ترسد و می‌رود. در ۱۴۰۳، صادرات کیش و قشم روی هم حدود ۴۰۰ میلیون دلار بوده، در حالی که شنزن به تنهایی بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار تولید دارد.

عدم استقلال و بوروکراسی طولانی

در چین، مدیر منطقه آزاد خودش تصمیم می‌گرفت – بدون نیاز به تأیید مرکزی برای هر مجوز. ما هنوز هر سرمایه‌گذاری باید از تهران اجازه بگیرد؛ پروسه‌ای که ماه‌ها طول می‌کشد. چابهار با موقعیت طلایی‌اش در مسیر کمربند و جاده، می‌توانست ترمینال کالاهای چینی به آسیای میانه باشد، اما بوروکراسی و عدم اتصال ریلی، ظرفیتش را به زیر ۱۰ درصد رسانده.

تمرکز اشتباه و عدم تخصص

چین هر منطقه را متخصص کرد: شنزن فناوری، شانگهای مالی، گوانگ‌ژو تولید. ما اما همه مناطق را “همه‌کاره” کردیم: کیش هم می‌خواهد بورس باشد، هم گردشگری، هم پتروشیمی. قشم با پتانسیل انرژی، هنوز بیشتر انبار کالا است و صادراتش در ۱۴۰۳ حدود ۲۵۷ میلیون دلار بوده – کمتر از یک دهم شنزن.

تحریم‌ها و عدم اتصال به جهان

چین بدون تحریم، سرمایه را با بیمه و موافقت‌نامه‌های دوجانبه جذب کرد. ما با عضویت در شانگهای و اوراسیا، هنوز شفافیت نداریم. سند همکاری ۲۵ ساله با چین (۱۴۰۰) فرصت جذب ۴۰۰ میلیارد دلار بود، اما اجرا ضعیف بوده. چابهار می‌توانست هاب BRI (کمربند و جاده) در خلیج فارس باشد، اما ریسک‌های سیاسی سرمایه‌گذار را عقب می‌کشد.

حرف وزیر و لایحه تحول

وزیر اقتصاد اخیراً گفت: «مناطق آزاد باید پایلوت حکمرانی نوین باشند.» حرف درستی است، اما اجرا می‌خواهد. لایحه تحول مناطق آزاد در مجلس است؛ اگر واقعاً استقلال بدهد، قوانین را ثابت کند و مناطق را به زنجیره جهانی وصل کند، هنوز دیر نشده. کیش می‌تواند دبی دوم شود، قشم قطب انرژی سبز خاورمیانه باشد و چابهار دروازه ترانزیت آسیا.

جمع‌بندی

چین با شنزن نشان داد که یک تصمیم جسورانه می‌تواند سرنوشت یک ملت را تغییر دهد. حالا نوبت ماست: با کیش، قشم و چابهار چه خواهیم کرد؟