به گزارش پایگاه خبری خبرواقعی به نقل از روزنامه رمزاقتصاد – هنر درمانی هیبریدی، به عنوان یک رویکرد نوآورانه، ترکیبی از هنر درمانی سنتی و آموزش مهارت‌های عملی است که همزمان به درمان اختلالات روانی و جسمی کمک می‌کند و مهارت‌های حرفه‌ای را تقویت می‌نماید. این روش، که در مقاله قبلی ما تعریف شده، از فعالیت‌های […]
به گزارش پایگاه خبری خبرواقعی به نقل از روزنامه رمزاقتصاد – هنر درمانی هیبریدی، به عنوان یک رویکرد نوآورانه، ترکیبی از هنر درمانی سنتی و آموزش مهارت‌های عملی است که همزمان به درمان اختلالات روانی و جسمی کمک می‌کند و مهارت‌های حرفه‌ای را تقویت می‌نماید. این روش، که در مقاله قبلی ما تعریف شده، از فعالیت‌های هنری مانند نقاشی، سفالگری، موسیقی یا صنایع دستی (مانند چرم‌دوزی) برای بهبود سلامت روان، کاهش استرس، افزایش اعتماد به نفس و توسعه مهارت‌های حرکتی ظریف استفاده می‌کند.
برای کودکان استثنایی یعنی کودکانی با معلولیت‌های جسمی، ذهنی یا حسی مانند اوتیسم، بیش‌فعالی (ADHD) یا فلج مغزی – این رویکرد نه تنها بیان احساسات را تسهیل می‌کند، بلکه پایه‌ای برای استقلال مالی و مشارکت اجتماعی دربزرگسالی فراهم می‌آورد. تحقیقات نشان می‌دهد که هنر درمانی می‌تواند مهارت‌های اجتماعی و عاطفی را بهبود بخشد و حتی به عنوان یک ابزار غیر کلامی برای کودکانی که در بیان کلامی مشکل دارند، عمل کند.
در این میان، سوده یادگاری، به عنوان مبدع هنر درمانی هیبریدی با تمرکز بر کودکان استثنایی، نقش برجسته‌ای ایفا
می‌کند. ایشان دانش‌آموخته مدیریت اختلالات یادگیری کودکان و نوجوانان ADHD و اوتیسم از دانشگاه Colorado آمریکا، تربیت کودکان از دانشگاه Yale آمریکا، دوره مداخلات ضروری در بحران‌های هویتی و درمان اضطراب کودکان و نوجوان از موسسه PESI آمریکا و زبان فرانسه از دانشگاه آزاد اسلامی هستند. یادگاری، با دو دهه سابقه در کاردرمانی ذهنی و حرکتی، طی چند سال گذشته وارد حوزه هنر درمانی شده و پروژه‌های تخصصی در طراحی و اجرای فعالیت‌های مرتبط با چرم را مدیریت می‌کند. این پروژه‌ها، که ترکیبی از درمان و آموزش مهارت‌های عملی هستند، به کودکان کمک می‌کنند تا از طریق کار با چرم – مانند حکاکی الگوها یا ساخت محصولات ساده – مهارت‌های حرکتی و ذهنی را تقویت کنند و احساس موفقیت را تجربه کنند.
در سطح بین‌المللی، این رویکرد با موفقیت‌های چشمگیری همراه بوده است. برای مثال، برنامه‌های ترکیبی هنر درمانی و موسیقی درمان
ی در درمان اختلالات طیف اوتیسم (ASD)، ADHD، اختلالات زبانی و ناتوانی‌های یادگیری، بهبود مهارت‌های اجتماعی، شناختی و عاطفی را نشان داده‌اند، بدون عوارض جانبی دارویی. همچنین، در انگلستان، راهنماهای عملی برای هنر درمانی با کودکان دارای ناتوانی‌های یادگیری، بر استفاده از هنر برای بیان و ارتباط تأکید دارند، که به کاهش اضطراب و بهبود روابط کمک می‌کند.
برنامه‌های دیگری مانند Creative Action در آمریکا، فعالیت‌های هنری غیررسمی را برای کودکان با معلولیت ارائه می‌دهد و مهارت‌های اجتماعی را تقویت می‌کند، در حالی که مطالعات روی هنر درمانی برای کودکان با سندرم داون یا اوتیسم، نشان‌دهنده کاهش اضطراب و بهبود مهارت‌های زبانی از طریق رویکردهای غیر کلامی است. این تجربیات جهانی، الهام‌بخش برای کشورهای در حال توسعه مانند ایران هستند، جایی که می‌توان از صنایع دستی محلی مانند چرم‌دوزی برای تطبیق این روش استفاده کرد.
گفت‌وگو با سوده یادگاری، مبدع هنر درمانی هیبریدی
سوده یادگاری با دانش و تجربه‌ای که از دانشگاه‌های معتبر جهانی و سال‌ها کار با کودکان استثنایی به دست آورده، مسیری نو در توانمندسازی این کودکان گشوده است. در این گفت‌وگو، او از چگونگی شکل‌گیری این روش، تأثیراتش بر کودکان با نیازهای ویژه، و امیدهایی که برای خانواده‌ها و جامعه به ارمغان می‌آورد، سخن می‌گوید.
چگونه به ایده هنر درمانی هیبریدی رسیدید و چه چیزی آن را از روش‌های سنتی متمایز می‌کند؟
یادگاری می‌گوید: «ایده از کار بالینم با کودکان دارای اوتیسم و ADHD شکل گرفت. در طی فعالیتم، متوجه شدم درمان‌های سنتی بیشتر روی جنبه‌های روانی متمرکزند، اما این کودکان به مهارت‌هایی برای استقلال در آینده هم نیاز دارند.» او روشی را طراحی کرد که هنر درمانی را با آموزش حرفه‌ای پیوند می‌دهد: «مثلا چرم‌دوزی نه‌تنها به بیان احساسات کمک می‌کند، بلکه مهارت‌های عملی مثل برش و دوخت را آموزش می‌دهد که می‌تواند به مشاغل خلاقانه منجر شود.» به گفته او، این روش برخلاف هنر درمانی سنتی که عمدتا درمانی است، توانمندسازی حرفه‌ای را هم هدف قرار می‌دهد، رویکردی که تحقیقات نشان می‌دهند نتایج پایداری در بهبود مهارت‌های اجتماعی و شناختی دارد.
تحقیقات جهانی چه تأثیری از هنر درمانی بر کودکان با معلولیت‌های ذهنی مانند اوتیسم یا ADHD نشان می‌دهند؟
«هنر درمانی راهی غیر کلامی برای ارتباط است،» یادگاری توضیح می‌دهد. او به مطالعات بین‌المللی اشاره می‌کند که نشان می‌دهند فعالیت‌های هنری مثل نقاشی یا صنایع دستی، روابط اجتماعی کودکان اوتیستیک را بهبود می‌بخشد و رفتارهای تکراری را کاهش می‌دهد. «برای ADHD پروژه‌هایی مثل ساخت زیورآلات چرمی تمرکز و مهارت‌های حرکتی را تقویت می‌کند.» او از برنامه Art Therapy for Autism در آمریکا یاد می‌کند که خلاقیت را افزایش و اضطراب را کاهش داده، و می‌افزاید: «من این یافته‌ها را با چرم‌دوزی تطبیق دادم تا کودکان حس موفقیت را تجربه کنند.»
چگونه چرم‌دوزی را برای کودکان استثنایی تطبیق می‌دهید و با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستید؟
یادگاری می‌گوید: «هر کودک نیازهای منحصربه‌فردی دارد.» او از ابزارهای تطبیقی مثل دسته‌های بزرگتر برای کودکان با محدودیت حرکتی استفاده می‌کند و فعالیت‌ها را ساده می‌کند، مانند حکاکی الگوهای ساده برای کودکان با معلولیت‌های ذهنی. «برای اوتیسم، چرم‌دوزی یک فعالیت حسی است که آرامش‌بخش است، و برای ADHD مراحل کوتاه و پاداش‌محور طراحی می‌کنم.» چالش اصلی؟ «دسترسی محدود به مواد و مربیان آموزش‌دیده در ایران. اما با الهام از برنامه‌های آمریکایی، کارگاه‌هایی راه‌اندازی کردیم که محصولات کودکان را در بازارهای محلی می‌فروشد، که انگیزه آنها را بسیار بالا می‌برد.»
شواهد علمی چگونه از کاهش موانع اشتغال با هنر درمانی هیبریدی حمایت می‌کنند؟
یادگاری با استناد به تحقیقات جهانی می‌گوید: «برنامه‌های هیبریدی مثل ترکیب هنر و مهارت‌های عملی، شانس اشتغال را با تقویت اعتماد به نفس و مهارت‌های نرم افزایش می‌دهند.» او توضیح می‌دهد که کودکی با اوتیسم که چرم‌دوزی یاد می‌گیرد، می‌تواند در آینده در صنایع دستی فعالیت کند. «مطالعات در انگلستان نشان می‌دهد این روش به استقلال مالی کمک می‌کند. من هم در کارگاه‌هایم دیدم که کودکان پس از چند جلسه به مشاغل خلاقانه علاقه‌مند شدند.»
این روش برای چه سنینی مناسب است؟ تجربه شما با کودکان ۸ ساله تا افراد ۳۰ ساله چیست؟
«این روش برای سنین ۸ تا ۳۰ سال انعطاف‌پذیر است،» یادگاری می‌گوید. برای کودکان ۸ ساله اوتیستیک، فعالیت‌های ساده مثل رنگ‌آمیزی چرم مهارت‌های حرکتی را تقویت می‌کند. همینطور برای نوجوانان ۱۲ تا ۲۰ ساله با ADHD، پروژه‌های پیچیده‌تر مثل ساخت کیف چرم طراحی می‌کنم تا تمرکز و اعتماد به نفسشان بالا برود و برای افراد ۳۰ ساله با چالش‌های اشتغال، جلسات روی آرامش و مهارت‌های حرفه‌ای متمرکز است.» او می‌افزاید که تحقیقات مداخلات زودهنگام را مؤثرتر می‌دانند، اما بزرگسالان هم از این روش سود می‌برند.
خانواده‌های نگران آینده شغلی کودکان استثنایی چه امیدی از این روش می‌توانند داشته باشند؟
«دغدغه استقلال برای والدین خیلی واقعی است» یادگاری می‌گوید. «هیبریدی با آموزش مهارت‌های عملی مثل چرم‌دوزی، مسیری برای مشاغل خلاقانه باز می‌کند. کودکی که مهارت‌های حرکتی‌اش تقویت می‌شود، می‌تواند در صنایع دستی فعال شود.» او تأکید می‌کند که مطالعات نشان می‌دهند این روش اعتماد به نفس و مهارت‌های نرم را برای بازار کار تقویت می‌کند. «خانواده‌ها وقتی پیشرفت فرزندانشان را می‌بینند، آرامش پیدا می‌کنند. این روش هم درمانی است، هم سرمایه‌گذاری برای آینده.»
چگونه این روش به مشکلات تعامل اجتماعی کودکان استثنایی کمک می‌کند؟
یادگاری توضیح می‌دهد: «تعامل اجتماعی برای این کودکان چالش‌برانگیز است، اما فعالیت‌های گروهی مثل پروژه‌های مشترک چرم‌دوزی، همکاری را آموزش می‌دهد.» برای اوتیسم، این روش غیر کلامی فشار را کم می‌کند، و برای ADHD، ساختار منظم جلسات تمرکز را حفظ می‌کند. «تحقیقات نشان می‌دهد هنر درمانی روابط را بهبود می‌بخشد، چون کودکان می‌توانند بدون نیاز به کلمات احساساتشان را بیان کنند. خانواده‌ها گزارش داده‌اند که فرزندانشان پس از چند جلسه راحت‌تر با دیگران ارتباط برقرار کردند.»
استرس و اضطراب کودکان در یادگیری چه‌طور مدیریت می‌شود؟
«چرم‌دوزی به خودی خود لذت‌بخش است و استرس را کاهش می‌دهد،» یادگاری می‌گوید. «برای کودکان کوچک، جلسات کوتاه و بازی‌گونه طراحی می‌شود، و برای بزرگترها، موفقیت‌های کوچک مثل ساخت یک محصول پاداش‌دهنده است.» او به مطالعات اشاره می‌کند که نشان می‌دهند هنر درمانی با آزادسازی اندورفین‌ها اضطراب را کم می‌کند. «خانواده‌ها گفته‌اند فرزندانشان آرام‌تر شدند، چون این روش فشار آموزش سنتی را حذف می‌کند و روی توانمندی‌هایشان تمرکز دارد.»
خانواده‌ها چه نقشی در این روش دارند و چگونه می‌توانند در خانه کمک کنند؟
یادگاری تأکید می‌کند: «خانواده‌ها ستون اصلی‌اند. باید توانایی‌های فرزندشان را بشناسند و فعالیت‌های ساده مثل چرم‌دوزی را در خانه تشویق کنند.» او می‌گوید مشارکت والدین، حمایت عاطفی را تقویت می‌کند، همان‌طور که مطالعات parent-child art therapy نشان داده‌اند. «خانواده‌هایی که در جلسات همراه بودند، پیشرفت بیشتری در فرزندانشان دیدند، چون این روش ابزارهای عملی برای حمایت روزانه به آنها می‌دهد.»
چگونه این روش برای افراد معمولی بدون اختلال به آرامش کمک می‌کند؟
یادگاری می‌گوید: «چرم‌دوزی ذهن را از استرس‌های روزانه دور می‌کند.» او مثال می‌زند: «یک متخصص زنان از این روش برای مدیریت استرس کاری استفاده کرد و گفت تمرکز بهتری پیدا کرده. یک حسابدار حرکات تکراری آن را برای آرامش پس از کار طولانی مفید یافت. یک استاد دانشگاه بازنشسته هم از آن برای پر کردن وقت فراغت و کاهش حس تنهایی سود برد.» او تأکید می‌کند که هنر درمانی برای همه کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد، چون به پردازش عاطفی کمک می‌کند.
چگونه این روش را برای اشتغال افراد ۲۰ تا ۳۰ ساله تطبیق می‌دهید؟
«برای این گروه، کار را حرفه‌ای‌تر می‌کنم،» یادگاری توضیح می‌دهد. «مثلا طراحی محصولات چرم برای فروش، همراه با آموزش بازاریابی.» او می‌گوید تحقیقات نشان می‌دهند این مهارت‌های عملی شانس اشتغال را افزایش می‌دهند. «در کارگاه‌هایم، افراد ۲۰ تا ۳۰ ساله محصولاتشان را فروختند که اعتماد به نفس و استقلالشان را تقویت کرد.»
از موفقیت‌های کودکان استثنایی چه مثالی دارید که نگرانی خانواده را کاهش داده باشد؟
یادگاری از کودکی ۱۰ ساله با اوتیسم می‌گوید: «او ابتدا هیچ تعاملی نداشت، اما پس از چرم‌دوزی، محصولی ساخت و در بازار فروخت. خانواده‌اش که نگران آینده شغلی‌اش بودند، حالا پر از امیدند.» او می‌افزاید که این پیشرفت‌های گام به گام، هم مهارت می‌سازد و هم استرس خانواده را کم می‌کند.
چگونه با کودکان دارای فلج حرکتی کار کردید تا حرکت دست‌هایشان بهبود یابد؟
یادگاری توضیح می‌دهد: «با ابزارهای تطبیقی مثل دسته‌های بزرگتر، کودکان با فلج دست و پا توانستند حکاکی و برش کنند. حرکات تکراری چرم‌دوزی عضلاتشان را تقویت کرد و هماهنگی را بهبود داد.» او به تحقیقات اشاره می‌کند که نشان می‌دهند هنر درمانی عملکرد دست را در کودکان با فلج مغزی بهبود می‌بخشد. «این پیشرفت نه‌تنها فیزیکی بود، بلکه انگیزه و اعتماد به نفسشان را هم بالا برد.»
چگونه این روش هماهنگی چشم، مغز و اندام را در کودکان با فلج بهبود می‌دهد؟
«حکاکی الگوهای چرم نیاز به تمرکز بصری و حرکتی همزمان دارد،» یادگاری می‌گوید. «این کار هماهنگی چشم-دست-مغز را تقویت می‌کند. در شاگردم با فلج، این ارتباط پس از جلسات منظم بهتر شد و توانستند محصولات ساده‌ای بسازند.» او می‌افزاید که تحقیقات تأیید می‌کنند هنر درمانی پردازش حسی-حرکتی مغز را بهبود می‌دهد، و این به موفقیت‌هایی مثل فروش محصولات یا بردن جوایز هنری منجر شد که اعتماد به نفسشان را افزایش داد.
اعتماد به نفس کودکان با فلج چگونه تقویت می‌شود و این چه تأثیری روی خانواده‌ها دارد؟
یادگاری می‌گوید: «وقتی کودکان می‌بینند که با دست‌های خودشان اثری خلق می‌کنند، اعتماد به نفسشان بالا می‌رود و این به خانواده‌ها امید می‌دهد.» او گزارش‌هایی از خانواده‌ها دارد که این موفقیت‌ها استرسشان را کم کرده و روابط خانوادگی را تقویت کرده است. «مطالعات نشان می‌دهند هنر درمانی با ایجاد حس موفقیت، اعتماد به نفس کودکان با معلولیت را افزایش می‌دهد، و والدین وقتی استقلال فرزندانشان را می‌بینند، آرامش بیشتری پیدا می‌کنند.»
آموزش‌های شما کجا و چگونه برگزار می‌شود؟ با چه مراکزی همکاری کردید؟
یادگاری توضیح می‌دهد: «آموزش‌های چرم‌دوزی را به صورت خصوصی یا نیمه‌خصوصی و همچنین در همکاری با مراکز آموزشی و درمانی برگزار می‌کنم. در سال‌های اخیر با آموزشگاه‌های هنری، مدارس ویژه و کلینیک‌های کاردرمانی کار کردم. یکی از مراکز شاخص، کلینیک کاردرمانی «به‌توان» به مدیریت خانم سارا لباف و همچنین با همکاری همسرم مهندس حمیدرضا یوسفی روانشناس کودکان استثنایی و متخصص علم داده در مجموعه Atherapy با رویکردهای توانبخشی مهارت‌های حرکتی و شناختی در حال فعالیت تخصصی هستم.»
به عنوان حرف آخر، چه پیامی برای خانواده‌ها و جامعه دارید؟
یادگاری با تأمل می‌گوید: «هر کودکی، با هر توانایی یا محدودیتی، گنجینه‌ای از استعدادهای نهفته است. هنر درمانی هیبریدی فقط یک روش درمانی نیست؛ پلی است که این کودکان و خانواده‌هایشان را به رویاهایشان وصل می‌کند. من شاهد بودم کودکانی که نمی‌توانستند دستشان را حرکت دهند، پس از چند ماه آثاری خلق کردند که نه‌تنها خودشان، بلکه خانواده‌هایشان را سرشار از غرور کرد. این کار به ما می‌آموزد که با صبر، خلاقیت و باور به توانمندی‌ها، هیچ مانعی نمی‌تواند جلوی شکوفایی این کودکان را بگیرد. از جامعه دعوت می‌کنم تا با حمایت از این مسیر آینده‌ای روشن‌تر برای همه این کودکان بسازیم، چون موفقیت آنها، موفقیت همه ماست.»
