خبرواقعی-روزنامه رمز اقتصاد بیمه اجباری رانندگان اینترنتی را محور گزارش ویژه قرار داد. دولت در بودجه ۱۴۰۵ پلتفرم‌ها را کارفرما شناخت و ۳۰ درصد حق بیمه را اجباری کرد.

دولت در لایحه بودجه ۱۴۰۵ و طرح جدید تأمین اجتماعی، پلتفرم‌های حمل‌ونقل آنلاین را «کارفرما» شناخت و بیمه اجباری کامل (۳۰٪ حق بیمه) را بر آن‌ها تحمیل کرد. کارشناسان هشدار می‌دهند این تصمیم، بدون مدل‌سازی دقیق، هزینه سفر را تا ۳۵ درصد افزایش می‌دهد و تا یک میلیون شغل پاره‌وقت را نابود می‌کند.

بحث داغ هفته‌های اخیر

در هفته‌های اخیر، بحث بیمه اجباری رانندگان پلتفرم‌های حمل‌ونقل آنلاین به یکی از جنجالی‌ترین موضوعات اقتصاد دیجیتال ایران تبدیل شده است.

جزئیات طرح بیمه اجباری

این طرح که از سوی سازمان تأمین اجتماعی و با حمایت دولت در لایحه بودجه ۱۴۰۵ پیگیری می‌شود، رانندگان اسنپ، تپسی، ماکسیم و سایر پلتفرم‌ها را مشمول ماده ۱۴۸ قانون کار می‌کند – یعنی رابطه کارگری-کارفرمایی کامل، با پرداخت ۳۰ درصد حق بیمه (۷ درصد سهم راننده، ۲۳ درصد سهم پلتفرم به عنوان کارفرما، و ۳ درصد بیمه بیکاری).

نحوه کسر حق بیمه

بر اساس پیش‌نویس طرح، ۱۳.۵ درصد از درآمد ماهانه رانندگان و ۴ درصد از مبلغ هر سفر به طور مستقیم کسر و به حساب تأمین اجتماعی واریز می‌شود، بدون تفکیک بین رانندگان پاره‌وقت یا تمام‌وقت.

هدف ظاهری و واقعی طرح

این تصمیم در ظاهر برای حمایت از حقوق رانندگان و جبران کسری بودجه تأمین اجتماعی (که بیش از ۵۰۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود) تدوین شده، اما بدون توجه به ماهیت خاص این صنعت – کار پاره‌وقت، درآمد متغیر و نبود رابطه کارگری-کارفرمایی سنتی – می‌تواند به یک بحران اقتصادی تبدیل شود.

افزایش هزینه سفر

هزینه متوسط یک سفر درون‌شهری در تهران هم‌اکنون حدود ۲۰۰ هزار تومان است و با اضافه شدن ۴ درصد از هر سفر (به عنوان سهم بیمه) و ۲۳ درصد سهم کارفرما، قیمت تمام‌شده سفر می‌تواند ۲۵-۳۵ درصد افزایش پیدا کند – یعنی از ۲۰۰ هزار تومان به ۲۵۰-۲۷۰ هزار تومان.

فشار بر پلتفرم‌ها

حاشیه سود فعلی پلتفرم‌ها زیر ۱۰ درصد است و آن‌ها برای جبران این هزینه، مجبور به افزایش کمیسیون از ۱۵-۱۸ درصد به ۳۵-۴۰ درصد خواهند شد.

نتیجه مستقیم برای بازار

نتیجه مستقیم این تغییر، کاهش تقاضا تا ۳۰ درصد و خروج رانندگان پاره‌وقت (که بیش از ۶۰ درصد ناوگان را تشکیل می‌دهند) است، که در نهایت به تشدید ترافیک و آلودگی هوا منجر می‌شود.

رانندگان پاره‌وقت در خطر

از سوی دیگر، رانندگان پاره‌وقت – که اغلب دانشجویان، بازنشستگان یا کارمندان دوم‌شغله هستند – با کسر ۱۳.۵ درصد از درآمد ماهانه، انگیزه فعالیت را از دست می‌دهند.

آمار رانندگان

بر اساس آمار پلتفرم‌ها، ۷۰ درصد رانندگان کمتر از ۲۰ ساعت در هفته کار می‌کنند و این مدل بیمه سنتی برای آن‌ها مناسب نیست.

سناریوهای پیش رو و ریسک‌های احتمالی

اگر طرح بدون تغییر اجرا شود، سناریوهای مختلفی پیش‌بینی می‌شود که هر کدام ریسک‌های جدی به همراه دارند:

سناریوی سخت‌گیرانه

در سناریوی سخت‌گیرانه، قیمت سفر ۳۰-۴۰ درصد افزایش پیدا می‌کند و رانندگان پاره‌وقت کنار می‌روند، که می‌تواند ۴۰-۵۰ درصد تعداد سفرها را کاهش دهد و ترافیک را به سطوح پیش از ورود پلتفرم‌ها برگرداند.

سناریوی میانه

در سناریوی میانه، پلتفرم‌ها هزینه را از کمیسیون تأمین می‌کنند و درآمد خالص راننده ۲۰-۲۵ درصد کاهش می‌یابد، که ناوگان را کوچک‌تر اما پایدارتر می‌کند.

سناریوی تعاملی

در سناریوی تعاملی، دولت با مدل اختیاری و یارانه‌دار پیش می‌رود، که افزایش قیمت را به ۱۰-۱۵ درصد محدود می‌کند و اشتغال را حفظ می‌کند.

تجربیات جهانی: درس‌هایی از موفقیت و شکست

تجربیات جهانی نشان می‌دهد که مدل اجباری بدون انعطاف، اغلب شکست می‌خورد.

هند: شکست سنگین

در هند (۲۰۲۳)، بیمه اجباری کامل برای رانندگان گوجک و اوبر قیمت سفر را ۴۵ درصد افزایش داد و ۴۰ درصد ناوگان را در سه ماه از دست داد.

ترکیه: موفقیت با یارانه

ترکیه در ۲۰۲۲ بیمه اجباری را با یارانه دولتی اجرا کرد؛ قیمت فقط ۱۲ درصد بالا رفت و ۹۲ درصد رانندگان حفظ شدند.

آمریکا: مدل ترکیبی

در آمریکا، اوبر و لیفت پس از فشارهای قانونی کالیفرنیا (Proposition 22 در ۲۰۲۰)، مدل “بیمه ترکیبی” را اجرا کردند که فقط برای ساعات فعال پوشش می‌دهد؛ افزایش قیمت زیر ۲۰ درصد ماند.

امارات: بیمه اختیاری + صندوق حمایت

امارات با بیمه اختیاری + صندوق حمایت دولتی (از ۲۰۱۹)، نه تنها ناوگان را حفظ کرد، بلکه ۱۵ درصد رشد داد.

موضع پلتفرم‌ها، رانندگان و مسافران

اسنپ و تپسی در بیانیه مشترک تأکید کرده‌اند که از اصل بیمه حمایت می‌کنند، اما مدل فعلی غیرقابل اجراست و نیاز به طراحی بیمه متناسب با کار اشتراکی دارد.

جمع‌بندی

بیمه اجباری رانندگان اینترنتی می‌تواند گام مثبتی برای امنیت اجتماعی باشد، اما اجرای شتاب‌زده مدل سنتی کارگری می‌تواند بزرگ‌ترین دستاورد اقتصاد دیجیتال ایران را تهدید کند.