مأموریت SPHEREx چیست؟

«اسفرکس» (SPHEREx) سرواژهٔ عبارت Spectro-Photometer for the History of the Universe, Epoch of Reionization, and Ices Explorer است. این تلسکوپ در اسفند ۱۴۰۳ (مارس ۲۰۲۵) به فضا پرتاب شد و بیش از یک ماه مراحل راه‌اندازی و تست سامانه‌هایش را پشت سر گذاشت. از هفته گذشته، SPHEREx رسماً ثبت مشاهدات علمی‌اش را آغاز کرده است.

مهدی محمودی، پایگاه خبری خبرواقعی، ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۴

چرا «نقشه‌برداری سه‌بعدی از آسمان» مهم است؟

• نگاهی نو به کیهان: تاکنون تلسکوپ‌ها بخش‌های محدودی از آسمان را با دقت بالا رصد کرده بودند. SPHEREx نخستین مأموریتی است که می‌خواهد تمام آسمان را در طیف مادون‌قرمز با وضوح سه‌بعدی ثبت کند.

• پوشش ۱۰۲ طول‌موج: با ثبت هم‌زمان در ۱۰۲ باند رنگی مادون‌قرمز، امکان بررسی دقیق ساختار گاز، غبار و مولکول‌های آبی در کهکشان‌ها و سحابی‌ها فراهم می‌شود.

• چهار دورۀ نقشه‌برداری: داده‌ها طی دو سال آینده در چهار نوبت تجمیع می‌شوند تا تغییرات زمانی و فضایی در کیهان هم آشکار شود.

عملکرد فنی SPHEREx

1. مدار و فرکانس گردش

   • SPHEREx در مدار قطبی زمین قرار دارد و روزانه ۱۴.۵ بار به دور زمین می‌چرخد.

   • این‌گونه تا همهٔ زوایای آسمان را به تدریج تحت پوشش قرار می‌دهد.

2. ثبت تصاویر

   • تلسکوپ روزانه تقریباً ۳۶۰۰ تصویر ثبت می‌کند.

   • هر تصویر در چند طول‌موج مادون‌قرمز همزمان برداشت می‌شود.

3. داده‌پردازی و نقشه‌سازی

   • مشاهدات از هر چهار دوره با یکدیگر تلفیق می‌شوند.

   • نتیجهٔ نهایی، ساخت یک نقشهٔ سه‌بعدی کامل از بیش از نیم میلیارد منبع تابشی در کیهان است.

H2 | اهداف علمی SPHEREx

• مطالعهٔ تورم کیهانی
  بررسی توزیع کهکشان‌های دوردست و استخراج الگوهای تابشی برای آزمون نظریهٔ «تورم» در اولین ثانیه‌های جهان.

• منشأ آب در کهکشان‌ها
  آشکارسازی اثرات یخ و مولکول‌های آبی در ابرهای میان‌ستاره‌ای تا ابعاد تشکیل سیاره‌ها را شناسایی کنیم.

• تکمیل مأموریت‌های پیشین
  داده‌های SPHEREx با نتایج تلسکوپ‌هایی مانند جیمز وب و هابل ادغام می‌شوند تا تصویر جامع‌تری از تاریخچهٔ کیهان به‌دست آید.

 یک ویژگی منحصر‌به‌فرد

در حالی که اکثر مأموریت‌ها تصاویر دوبعدی فراهم می‌کنند، SPHEREx با اندازه‌گیری دقیق طیف هر نقطه از آسمان، لایه‌ای از «عمق» را نیز به نقشه‌برداری اضافه می‌کند.

مأموریت SPHEREx نه‌تنها افق دید ما را نسبت به کیهان گسترده‌تر می‌کند، بلکه پرسش‌های بنیادینی را دربارهٔ منشأ هستی و آب در منظومه‌ها مطرح می‌سازد. حالا سؤال این است:

«با این حجم عظیم داده سه‌بعدی، کدام راز پنهان کیهان زودتر فاش خواهد شد؟»